Waarom we maar niet echt in opstand komen

Vraag me al jaren af waarom het overgrote deel van ons blijft doen wat we doen ondanks de pijn en de vele tekenen aan de wand. Het is overduidelijk dat we op vele gebieden in een systeem en morele crisis zitten. Maar we zijn passiever en gelatener dan ooit. We zijn zelfs bereid moreel in te boeten om zo schijnbaar ons eigen hachje veilig te kunnen stellen. We lijken het vertrouwen verloren te hebben dat het beter kan.

We zijn natuurlijk over de afgelopen decennia gevoed met voornamelijk irrationele angst die we nu geïnternaliseerd hebben. Angst voor elkaar, angst voor die ander. Angst voor het onzekere, angst voor verandering.

Maar dat kan het niet alleen zijn. Gister ging bij mij ineens een lichtje branden. Eindelijk kan ik ons irrationele gedrag beter plaatsen. We zitten als samenleving in een gewelddadige relatie. Daarom kost het ons zo waanzinnig veel moeite om te breken met destructieve gewoonten en systemen. Zowel als individu maar ook als samenleving en als mensheid als geheel.

Waarom het zo moeilijk is om te breken:

• Angst is de grootste factor. Breken kan je leven in gevaar brengen. We zijn bang om ons leven te verliezen. Zowel in letterlijke als in overdrachtelijke zin.
• We zijn meer geïsoleerd dan ooit. De sociale cohesie is (slecht) geïnstitutionaliseerd en het economisch systeem heeft ons meer en meer geïndividualiseerd. Gezamenlijkheid en gemeenschappelijkheid zijn niet meer vanzelfsprekend en de verschillen krijgen alle aandacht. Hierdoor is het moeilijk duurzaam te kunnen verbinden met elkaar.
• We hebben natuurlijk veel geïnvesteerd in deze relatie. Denk aan de opgebouwde carrière.
• Er is een grote afhankelijkheid. We zijn zo verweven dat het moeilijk is het anders te kunnen voorstellen en te doen. We weten niet eens meer hoe we de waarom vraag moeten stellen.
• Als we breken zijn we bang dat er met extreme agressie wordt gereageerd. We willen niet uitgesloten worden, of erger nog, verketterd omdat we andere keuzes maken.
• Verlatingsangst. We willen er niet alleen voor staan. Liever een beetje alleen dan helemaal alleen.
• Ons zelfvertrouwen is structureel afgebroken. Wantrouwen en controle is de norm geworden. Uit de pas te lopen wordt gestraft. Hoe moeilijk is het dan om de moed te verzamelen om het wel te doen?
• Zij die mishandeld worden worden overmand door schuldgevoel. Het ligt aan mij niet aan mijn partner. De partner heeft tenslotte ook erg lieve momenten waar liefde oprecht en geweldig is.
• En het regelrechte ongeloof. We kunnen ons eigenlijk niet voorstellen dat het zo krom is dus doen we er alles aan om het recht te praten: cognitieve dissonantie.

We zijn als mensheid extreem succesvol geworden doordat we er voor elkaar waren. Veranderden als het nodig was, crisissen samen overwonnen en bereid waren risico’s te nemen en innovatief te zijn. Deze kwaliteiten zijn in onze huidige beschaving volledig ondergesneeuwd en dit zijn nou juist de kwaliteiten die we nodig hebben om de grootste uitdagingen sinds de mensheid het hoofd te kunnen bieden om zo onze beschaving te redden.

Als we dat doen staat ons een renaissance te wachten. We hebben alles in huis om dat waar te maken het berust allemaal op de keuze om te breken met de gewelddadige relatie waar we nu tot over onze oren in zitten.